دانشکد هنر و معماری

پایان نامه­ی دوره کارشناسی ارشد در رشته هنر و گرایش پژوهش هنر

موضوع:

بازتاب مذهب در هنرهای عامیانه نیمه دوم حکومت قاجار

استاد راهنما:

دکتر فتانه محمودی

استاد مشاور:

آقای همایون حاج محمدحسینی

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

هنر دینی با قرن­ها سابقه در ایران در دوره قاجار جای خویش را به هنر مذهبی می­دهد؛ این تغییر بزرگ نه چون همیشه در هنر رسمی و درباری که در هنر عامیانه تجسد می­یابد. تغییر بستر اجتماعی هنر، برخاسته از روح ملتهب دوره­ی قاجار است. ایران قاجاریه، نسبت به ادوار پیش از خود، ایران دیگری بود؛ پر از اشتیاق مردم برای دست­یابی به آزادی، برابری، عدالت و غیره. این اشتیاق در زیر پوست اجتماع، سیاست، اقتصاد، فرهنگ و هنر رسوخ کرد؛ تا قشر عامی در هر عرصه­ی به شکل جدی اولین­ها را تجربه کند. از این رو هنر عامیانه اولین حضور جدی خود را در قالب هنرهای عامیانه­ی چون نقاشی قهوه­خانه­ای، نقاشی پشت­شیشه، نقاشی بقاع متبرکه، آزمود.

محتوای هنر عامیانه، سرشار از مضامین مذهبی است؛ مضامینی که هم از شوق و اشتیاق مذهبی سرچشمه گرفته است و هم از روح سمبولیک مبارزه­خواهی که در شکل ترسیم اولیایی چون امام­حسین(ع)-اسوه­ی مبارزه با ظلم- برمی­خاست. این پایان نامه برآن است که با توجه به نظریه بازتاب، به بررسی مذهب در هنرهای عامیانه بپردازد؛ براساس نظریه بازتاب، هنرها، آینه­ی دوران خویش می­باشند و آن را بازمی­تابانند؛ این امر در هنرهای عامیانه دوره قاجار که ارتباط تنگاتنگی با تحولات عصر خویش دارند–بخصوص در بخش مضامین مذهبی- مشهود می­باشد. با مطالعه شباهت­های ساختاری و مضمونی آثار هنرمندان مختلف به این هدف نزدیک شده؛ بعلاوه با بررسی زندگی هنرمندان طبقه عامه و ارتباط آنان با طبقه خودشان، به شناخت جهان­بینی­ها و نگرش­ آنان و هم سلکانشان دست­یافته. نتیجه این تحقیق نشان می­دهد که هنرمندان عامیانه، کارگزاران ایدئولوژی طبقه خویش هستند که با کمک هنر آن را نمایش می­دهند.

واژگان کلیدی

هنر عامیانه، مذهب(تشیع)، نظریه بازتاب، دوره قاجار، نقاشی پشت شیشه، نقاشی قهوه­خانه­ای، نقاشی بقعه­های متبرکه.

فهرست مطالب

عنوان شماره صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1 شرح موضوع و بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………..1

1-2 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………2

1-2 اهمیت و ضرورت …………………………………………………………………………………………………………………….4

1-3 اهداف ضروری………………………………………………………………………………………………………………………..4

1-4 سوالات…………………………………………………………………………………………………………………………………..4

1-5 فرضیه ­ها………………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-6 قلمرو تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-7 روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-8 روش شناسی…………………………………………………………………………………………………………………………….6

• سازماندهی پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….6

1-10 تعاریف و مفاهیم…………………………………………………………………………………………………………………….6

1-10-1 نظریه بازتاب……………………………………………………………………………………………………………………..6

1-10-2 هنر عامیانه…………………………………………………………………………………………………………………………7

1-10-3 نقاشی پشت شیشه………………………………………………………………………………………………………………7

1-10-4 نقاشی قهوه­خانه­­ای………………………………………………………………………………………………………………7

1-10-5 نقاشی بقاع متبرکه………………………………………………………………………………………………………………7

فصل دوم : سوابق و ادبیات تحقیق

بخش اول : تاریخ قاجار

2-1 معرفی سلسله قاجار……………………………………………………………………………………………………………………8

2-1-1 پادشاهان دوره­ی اول حکومت قاجار……………………………………………………………………………………….8

2-1-2 پادشاهان دوره­ی دوم حکومت قاجار……………………………………………………………………………………….9

بخش دوم: تحولات سیاسی و نظامی دوره قاجار

2-2-1 اوضاع شاه و اداره مملکت……………………………………………………………………………………………………..13

2-2-2 نقش دستگاه دیوانی(صدراعظم، وزیران و درباریان) در اداره مملکت……………………………………………..14

2-2-3 اوضاع نهادهای قضایی و نظامی………………………………………………………………………………………………..15

2-2-4 اوضاع روابط بین الملل……………………………………………………………………………………………………….16

2-2-5 استعمار روسیه و انگلیس …………………………………………………………………………………………………….17

2-2-5-1 اعطای امتیازات به انگلیس…………………………………………………………………………………….19

2-2-5-2 اعطای امتیازات به روسیه‌……………………………………………………………………………………….19
2-2-5-3 اعطای امتیازات به فرانسه……………………………………………………………………………………….21

2-2-6 جنگ­های خارجی و جنبش­های داخلی…………………………………………………………………………………21

2-2-6-1 جنگ ده ساله با روسیه و معاهده گلستان و ترکمن­چای………………………………………………22

2-2-6-2 انگلیس و جنگ هرات و معاهده پاریس………………………………………………………………….22

2-2-7 جنبش­های داخلی……………………………………………………………………………………………………23

2-2-7-1 جنبش تنباکو (واقعه­ی رژی) …………………………………………………………………………….23

2-2-7-2 مشروطه…………………………………………………………………………………………………………24

2-2-7-3 قیام­های پس از مشروطه ………………………………………………………………………………….26

بخش سوم: تحولات اقتصادی، اجتماعی دوره قاجار

2-3-1 اوضاع اقتصاد……………………………………………………………………………………………………………………26

2-3-2 اوضاع صنایع ……………………………………………………………………………………………………………………28

2-3-3 اوضاع اجتماعی و طبقه بندی اقشار مردم ……………………………………………………………………………….29

2-3-4 اوضاع درمان و تغذیه………………………………………………………………………………………………………..30

بخش چهارم: تحولات فرهنگی دوره قاجار

2-4-1 مصلحان دوره قاجار (نخبگان سیاسی، فکری و دینی ) …………………………………………………………..32

2-4-2 تاسیس مدارس……………………………………………………………………………………………………………….34

2-4-3 انتشار مطبوعات………………………………………………………………………………………………………………35

بخش پنجم: تحولات مذهبی دوره قاجار

2-5-1 اوضاع مذهب……………………………………………………………………………………………………………………37

2-5-1-1 فرقه بابیت………………………………………………………………………………………………………………….38

2-5-2 ترویج خرافه……………………………………………………………………………………………………………………..39

2-5-3 علما و وضعیت آنان در دوره قاجار……………………………………………………………………………………….40

2-5-4 علما، دربار و طبقه حاکم……………………………………………………………………………………………………..41

2-5-5 علما، مردم اصناف و هیئت­های مذهبی مردمی…………………………………………………………………………42

2-5-6 علما و نقش آنان در رهبری مردم ………………………………………………………………………………………….44

2-5-7 مجالس عزاداری امام حسین (ع) …………………………………………………………………………………………..45

فصل سوم: جامعه شناسی هنرو نظریه بازتابوهنر عامیانه

3-1 جامعه­شناسی هنر…………………………………………………………………………………………………………………….48

3-2 عوامل دخیل در جامعه شناسی هنر……………………………………………………………………………………………49

3-2-1 بنیاد و زمینه…………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-2 زمینه­یابی ……………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-3 بافت …………………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-4 موقعیت­ها…………………………………………………………………………………………………………………..50

3-2-5 ایدئولوژی………………………………………………………………………………………………………………….51

3-2-6 جبریت اجتماعی هنر…………………………………………………………………………………………………….51

3-2-7 عادت­واره…………………………………………………………………………………………………………………..52

3-3 نقش جامعه در خلق اثر هنری………………………………………………………………………………………………….52

3-3-1 نقش طبقه و گروه­ها در خلق اثر هنری……………………………………………………………………………53

3-4 نظریه بازتاب و دیگر رویکردهای جامعه­شناسی هنر……………………………………………………………………..55

3-5 هنر عامیانه……………………………………………………………………………………………………………………………57

3-5-1 هنر عامیانه در ایران……………………………………………………………………………………………………….58

فصل چهارم: یافته های تحقیق

بخش اول: هنر دوره دوم حکومت قاجار

4-1-1 هنر دوره قاجار…………………………………………………………………………………………………………..61

4-1-2 هنر درباری دوره دوم حکومت قاجار…………………………………………………………………………….62

4-1-2-1 ویژگی نقاشی­های درباری دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………..64

4-1-2 هنر عامیانه در دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………………………………….65

4-1-2-1 ویژگی­های هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………………….67

4-1-3 تحول هنر دوره قاجار به واسطه برخورد با غرب………………………………………………………………………68

4-1-4 هنرهای و فنون نوظهور در دوره قاجار……………………………………………………………………………………70

4-1-4-1 چاپ سنگی…………………………………………………………………………………………………………70

4-1-4-2 عکاسی……………………………………………………………………………………………………………….71

4-1-4-3 تئاتر و تعزیه ……………………………………………………………………………………………………….72

بخش دوم- تحولات اجتماعی و تعامل هنر و مذهب

4-2-1 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی در هنر ایران………………………………………………………74

4-2-2 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی بر هنر عامیانه نیمه دوم حکومت قاجار……………………76

4-2-3 تامل هنر عامیانه و مذهب در عهد قاجار…………………………………………………………………………………77

4-2-3-1 مفاهیم مذهبی در هنرهای عامیانه قاجار………………………………………………………………………….78

بخش سوم: تجزیه تحلیل نقاشی های عامیانه دوره دوم حکومت قاجار

4-3 معرفی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………………………………………..79

4-3-1 نقاشی ­قهوه­خانه­ای……………………………………………………………………………………………………79

4-3-2 نقاشی پشت شیشه…………………………………………………………………………………………………….81

4-3-3 نقاشی بقاع­متبرکه…………………………………………………………………………………………………….83

4-3-4 بررسی وجه ساختاری مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار…………………………….86

4-3-4-1 پرهیز از واقع­گرایی…………………………………………………………………………………………………..87

4-3-4-2 روایت­گری……………………………………………………………………………………………………………..87

4-3-4-3 ترکیب بندی…………………………………………………………………………………………………………….88

4-3-4-4 رنگ و نور………………………………………………………………………………………………………………89

4-3-4-5 تزیین­گرایی……………………………………………………………………………………………………………..89

4-3-4-6 طراحی فیگور(چهره، اندام) ……………………………………………………………………………………….90

4-3-4-6-1 اصالت در چهره­پردازی………………………………………………………………………………….90

4-3-4-6-2 حالات و آناتومی پیکره­ها……………………………………………………………………………….91

4-3-5 موجودات فراواقعی……………………………………………………………………………………………………….92

4-3-6 بررسی وجه مفهومی مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………94

4-3-6 -1 موضوع نگاری………………………………………………………………………………………………………..94

4-3-6-2 شمایل نگاری ………………………………………………………………………………………………………….96

4-3-7 بررسی وجه تمثیلی مشترک هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………….103

4-3-7-1 موضوع و استفاده نمادین …………………………………………………………………………………………..103

4-3-7-2 ساختار بصری و استفاده نمادین …………………………………………………………………………………..104

4-3-7-3 رنگ و استفاده نمادین……………………………………………………………………………………………….105

4-3-7-4 جانوران و استفاده نمادین……………………………………………………………………………………………106

4-3-7-5 باورهای عامیانه و موجودات عجیب……………………………………………………………………………..107

4-3-8 بررسی وجوه واقعیت و حضور آن در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………109

4-3-8-1 مناظر و مرایا ……………………………………………………………………………………………………………109

4-3-8-2 شخصیت­ها……………………………………………………………………………………………………………..110

4-3-8-3 چهره­پردازی…………………………………………………………………………………………………………….111

4-3-8-4 پوشش …………………………………………………………………………………………………………………..112

4-3-8-5 جایگاه …………………………………………………………………………………………………………………..113

4-3-9 بررسی جامعه شناسی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………….114

4-3-9-1 بافت………………………………………………………………………………………………………………………114

4-3-9-2 زمینه و موقعیت­ها…………………………………………………………………………………………………….115

4-3-9-3 ایدئولوژی………………………………………………………………………………………………………………115

4-3-9-4 جبریت اجتماعی هنر…………………………………………………………………………………………………115

4-3-9-5 عادت­واره………………………………………………………………………………………………………………116

4-3-10 بررسی وضعیت هنرمندان عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………………117

4-3-10-1 طبقه اجتماعی و زندگی فردی…………………………………………………………………………………..117

4-3-10-2 ایدئولوژی هنرمندان طبقه عامه…………………………………………………………………………………..119

4-3-10-3 ارتباط هنرمندان با مردم……………………………………………………………………………………………122

4-3-10-4 اشتراک هنرمندان در چند عرصه هنر عامیانه…………………………………………………………………124

4-3-11 بررسی تاثیر هنرهای دیگر بر هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………….125

4-3-12 بررسی تاثیر ادبیات عامه و ذهنیات عامیانه بر هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………….126

4-3-13 پایان راه ………………………………………………………………………………………………………………………..128

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1 تحلیل تفسیری یافته­های پژوهش………………………………………………………………………………………….130

5-2 نتیجه­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………..143

منابع و ماخذ…………………………………………………………………………………………………………………………….144

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1 شرح موضوع و بیان مسئله

ذهن ناآرام انسان از ابتدای حیاتش بر زمین در جستجوی پاسخ به چیستی حضورش بوده است. انسان نخستین با قدم­های سست و اندیشه سرگردان از ورای تحیرش به جهان می­نگریست و در راه شناخت خویش با عظمت طبیعت و حقارت خودش روبرو شد. خورشید، ماه، زمین و … که مایه دوام حیاتش بودند در نظرش مقدس آمدند

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید

لینک بالا اشتباه است

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

       

:: بازدید از این مطلب : 745